محمدابراهیم گاوسوار

محمدابراهیم گاوسوار (۱۲۹۴-۱۳۶۱ش)، رهبر شیعی قیام مسلحانه مردم هزاره در افغانستان برای اعتراض به مالیات‌های سنگین در حکومت محمدظاهر، شاه افغانستان و هاشم‌خان، عموی او و صدراعظم بود. او با رهبری قیام مردمی، حکومت ظاهرشاه را مجبور به عقب‌نشینی کرد.
گاوسوار در کابل با اسماعیل بلخی و افرادی دیگر، حزب اتحاد را تاسیس کرد و در نوروز ۱۳۲۹ش به دلیل طرح عملیاتی علیه سلطنت و دولت، دستگیر شد و بدون محاکمه، ۱۴ سال در زندان ماند.

زندگی

محمد ابراهیم گاوسوار، در ۱۲۹۴ش در ولسوالی شهرستان ولایت دایکندی در مرکز افغانستان متولد شد. پدر او محمدموسی، از متنفذین منطقه بود. برخی درباره لقب گاوسوار می‌گویند که پدر بزرگ او امیرداد، بر گاو زین شده سوار می‌شد و به همین جهت گاوسوار نام گرفته است. خود ابراهیم گاوسوار درباره این عنوان می‌گوید:

«روزی حاکم دایزنگی پدرم را که مالک قریه بود، نزد خود فراخوانده بود. چون در همان ساعت خری و یا اسپی حاضر نبود، ناچار بر گاوی سوار شده و نزد حاکم رفتم. همین یک بار سواری گاو کافی بود که او و اسلافش به گاوسوار معروف شوند.»

او پس از آزادی از زندان کابل، در شهر پلخمری مرکز ولایت بغلان زندگی می‌کرد؛ چرا که پس از زندانی شدن او و اعضای حزب اتحاد، دولت وقت افغانستان، خانواده و خویشاوندان او را به شهر پلخمری در ولایت بغلان تبعید کرده بود. گاوسوار تا پایان عمر تحت مراقبت دولت زندگی می‌کرد. و سرانجام ۱۴ آذر ۱۳۶۱ش درگذشت.

قیام مسلحانه

قیام گاوسوار در اعتراض به ادامه سیاست محرومیت و تبعیض حکومت کابل علیه هزاره‌ها رخ داد. یکی از این سیاست‌ها، گرفتن مالیات اضافی از هزاره‌ها بود. در زمان حکومت محمدهاشم، صدراعظم افغانستان (۱۳۰۸ - ۱۳۲۵ش)، او دستور داد از تمامی حیوانات مناطق هزاره‌نشین، مالیات روغن گرفته شود. این مالیات سنگین، چنان برای مردم دشوار بود که برخی از آنان مجبور به مهاجرت به کشورهای همسایه شدند.

شروع قیام

محمد ابراهیم، در ۱۳۲۴ش به حکومت دایزنگی که اداره دای‌کندی را نیز بعهده داشت، از فشار مالیات و فقر و نارضایتی مردم شکایت کرد. در پاسخ، گاوسوار زندانی شد و پس از چند روز به درخواست برخی افراد بانفوذ محلی آزاد شد. او هم‌چنین به مسئولان محل زندگی خود اعتراض کرد که بی جواب ماند. سپس گاوسوار، با همراهی دهقانان خرد و مردم فقیر، روستای اولقان مرکز شهرستان را تسخیر کرد. سپس او با همراهی دهقانان پنجاب که در حال کوچ بودند، این منطقه را محاصره کرده و تقاضای خود را مبنی بر لغو مالیات روغن از هزاره‌ها، به حاکم پنجاب دادند. حاکم پنجاب درخواست قیام‌کنندگان را به حکومت مرکزی منتقل کرد.

برکناری صدر اعظم

یکی از پیامدهای قیام گاوسوار، برکناری محمدهاشم از سوی ظاهرشاه بود. این تصمیم پس از گسترده شدن دامنه قیام بود. در ۲۵ فروردین سال ۱۳۲۵ش، محمدهاشم برکنار شد و برادرش محمود صدراعظم گردید. محمود برخلاف هاشم، راه مصالحه با قیام گاوسوار را در پیش گرفت.

هیات آشتی

ظاهرشاه و نخست‌وزیر جدیدش، از روحانیان و سران هزاره دعوت کرد تا میان دولت و گاوسوار آشتی برقرار کنند. مدرس افغانی یکی از افراد گروه آشتی بود. محمدابراهیم نظر روحانیت را پذیرفت و قرار شد همراه این گروه و افراد دیگر به کابل برود.

اقامت در کابل

پس از مذاکرات طولانی، یکسال بعد، مالیات روغن از مردم هزاره برداشته شد. گاوسوار به خواست حکومت در کابل ماندگار شد تا زمینه حرکت‌های ضددولتی از او سلب شود. برخی معتقدند که قیام گاو سوار، فضا را برای مقاومت شیعیان افغانستان در برابر رفتارهای تبعیض‌آمیز دولت کابل مهیا کرد. از جمله، سیداسماعیل بلخی تحت تاثیر این واقعه، به فعالیت‌های سیاسی روی آورد.

تشکیل حزب اتحاد و اقدام علیه سلطنت

محمد ابراهیم، در کنار سید اسماعیل بلخی و چند نفر دیگر، حزب اتحاد را تشکیل دادند. حزب اتحاد رویه اعتراضی و رویکردی مسلحانه داشت و در نوروز سال ۱۳۲۹ش، طرحی برای براندازی دولت درنظر گرفت. در این برنامه قرار بود گاوسوار مسئولیت شلیک شروع را بر عهده بگیرد، اما این طرح پیش از اجرا افشاء شد و حلقه رهبری حزب اتحاد همگی دستگیر شدند. گاوسوار و بلخی و دیگر اعضای حزب اتحاد،‌بدون محاکمه تا ۱۳۴۳ش در زندان دهمزنگ کابل ماندند. او در این سال به دستور دکتر محمد یوسف و با تصویب قانون اساسی جدید و آغاز دهه دموکراسی از زندان رها گردید.

پانویس‌

منابع

• ناصری، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، ج۳، قم، نشر المصطفی، ۱۳۹۰ش.
• مهرین، نصیر، پيرامون کودتا-قيام نوروز ۱۳۲۹ خورشيدی، هلند، شهمامه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش.
• کریمی، مهدی، مدخل«سیداسماعیل بلخی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
• بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، ۱۳۹۲ش.
• دانش، سرور، ، کابل، وبسایت شخصی سرور دانش، نشر:۱۳۹۷/۴/۳۱ش، بازدید:۱۳۹۸/۴/۵ش.
• ، محمدعوض نبی‌زاده، پایگاه هم‌صنفی.
• ، پایگاه آریائی.
• فهیمی، علی‌مدد، ، سایت الهادی.